Làng Mai Xá [Khám Phá Vẻ Đẹp]

Làng Mai Xá (hay còn gọi là Làng Mai^[) là một trong 65 ngôi làng cổ (theo sách Ô Châu cận lục của Tiến sĩ triều Mạc là Dương Văn An) thuộc châu Minh Linh, phủ Tân Bình, xứ Thuận Hoá (nay thuộc xã Gio Mai, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị, Việt Nam). Cho đến nay, Mai Xá vẫn còn hội tụ đầy đủ những yếu tố đặc trưng của một làng quê Việt Nam như: cây đa, bến nước, sân đình

Làng Mai Xá (xã Gio Mai, Gio Linh, Quảng Trị) không chỉ đi vào lịch sử với huyền thoại “Bà mẹ Gio Linh” nuôi con đánh giặc mà còn nổi tiếng với những cảnh đẹp của một làng quê Việt Nam.

Bên cạnh đó, ngôi làng này còn có đến 3 di tích lịch sử văn hóa được công nhận. Đó là di chỉ Rú Lòi, Bàu Đông, Bến đò Mai Xá và Đình làng Mai Xá Chánh. Trong đó nổi bật là đình làng Mai Xá Chánh nằm trong tổng thể các di tích lịch sử- văn hóa gồm đình, chợ, bến đò, khe rạch, rừng nguyên sinh tất cả sự độc đáo có một không hai này tạo nên một bức tranh phong cảnh hữu tình làm say mê không biết bao người đến.

Đình làng Mai Xá Chánh nằm trong tổng thể các di tích lịch sử – văn hóa của làng Mai Xá gồm đình làng, chợ, bến đò, khe lạch và rừng cây nguyên sinh, tạo nên một bức tranh phong cảnh hữu tình làm say đắm lòng người du khách thưởng ngoạn. Ngôi đình được xây dựng theo lối kiến trúc cổ, kiểu nhà rường Trung Bộ, các cấu kiện cột kèo, xuyên, trếng, đòn tay đều được làm bằng gỗ mít có chạm trổ hoa văn, hình lưỡng long chầu nguyệt, chim phượng… được trang trí bằng nghệ thuật đắp vữa và ghép mảnh sành sứ tinh xảo với tổng kinh phí xây dựng lên tới 3 tỷ đồng do chính con em của làng tự nguyện đóng góp.

Tương truyền rằng, người khai canh ra làng Mai Xá Chánh là Năm Trương và ngôi đình làng cũng được xây dựng cùng với quá trình phát triển của làng. Sân đình làng Mai Xá Chánh đã là chứng nhân thầm lặng của biết bao thăng trầm lịch sử. Tại sân đình này, người dân làng Mai Xá Chánh đã hưởng ứng lễ truy điệu nhà cách mạng Phan Chu Trinh, cũng như phong trào đòi ân xá cho nhà cách mạng Phan Bội Châu. Đình làng cũng đã từng là trụ sở bí mật của tổ chức Thanh niên Cách mạng đồng chí hội. Chi bộ Đảng đầu tiên của làng Mai Xá Chánh cũng được thành lập tại đây và tổ chức phát động khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng tháng Tám. Trong chiến tranh, sân đình làng Mai Xá Chánh trở thành căn cứ trong lòng địch, là “tổng kho” của cả mặt trận Quảng Trị… Trong mọi hoàn cảnh, người dân làng Mai Xá Chánh luôn anh hùng bất khuất. Lịch sử Đảng bộ xã Gio Mai còn ghi lại biết bao những tấm gương trung liệt. Đó là mẹ Lê Thị Cháu, người đã nén đau thương, mang rổ lên đình làng lấy đầu con trai là xã đội trưởng Nguyễn Đức Kỳ bị giặc bắt, tra tấn dã man rồi chặt đầu cắm cọc bêu trước đình làng… Từ câu chuyện có thật này, nhạc sĩ Phạm Duy đã sáng tác ca khúc cách mạng Bà mẹ Gio Linh.

Với những giá trị lịch sử, văn hoá lâu đời vốn có, ngôi đình làng Mai Xá Chánh đã được xếp hạng “Di tích văn hóa lịch sử cấp Quốc gia”. Đình làng Mai Xá Chánh có tên trong danh sách các di tích kiến trúc nghệ thuật của tỉnh Quảng Trị được Hội Di sản Văn hóa Quảng Trị chọn để bảo tồn, tôn tạo

Làng nghề truyền thống

Làng Mai Xá không chỉ được biết đến là một làng quê có nhiều phong cảnh đẹp mà còn nổi tiếng với nghề làm chắt chắt – một nghề không phải chịu nhiều rủi ro do thiên tai gây ra nên có thể kiếm ra tiền vào cả mùa nắng lẫn mùa mưa, mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho dân làng. Mỗi khi nhắc đến làng Mai Xá, người ta liên tưởng ngay đến làng nghề cào chắt chắt và lễ hội rước hến đặc sắc có từ lâu đời.

Ngày nay làng Mai Xá vẫn còn lưu giữ được nhiều nghề truyền thống, nhiều lễ hội đa dạng và phong phú và những giá trị văn hóa truyền thống mang tính cộng đồng cao như: tế thu, chạp mả, hội đua thuyền, cúng xuống đồng, cúng cầu rạy, cầu ngư. Là một làng quê nằm ven con sông Hiếu – nơi có con chắt chắt sinh sống, cuộc sống của người dân làng Mai Xá đã gắn bó với nghề cào chắt chắt từ bao đời nay nên được gọi là nghề truyền thống của làng

– Lễ hội rước hến làng Mai Xá là nét đẹp văn hóa dân gian ở làng quê vùng sông nước Quảng Trị, thể hiện tín ngưỡng và đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của cư dân làm nghề sông nước đối với tổ nghề và tiền nhân. Lễ hội này được tổ chức định kỳ 3 năm một lần tại bến đò lịch sử thôn Mai Xá (chỗ Sông Thạch Hãn và sông Hiếu gặp nhau), nơi con hến sinh sôi nảy nở. Người thợ cào chắt chắt làng Mai Xá luôn nhớ nằm lòng câu: “Rằm tháng hai cầu rạy, rằm tháng bảy cầu an”

– Ẩm thực ở Mai Xá, nổi tiếng nhất là món bún chắt chắt (người dân làng quen gọi là bún hến). Đây là một món ăn được chế biến từ chắt chắt, là món đặc sản của làng. Khi thưởng thức các món chắt chắt ở làng Mai Xá, nhiều người thấy món ăn này ngon quá không ngần ngại gọi tiếp lần thứ hai, thứ ba, có người ăn xong còn mua thêm mang về