Đền Bà – Đền Vị Thanh [Khám Phá Vẻ Đẹp]

Đền Bà hay còn gọi là Đền Vị Thanh được xây dựng trên một khu đất cao, rộng và thoáng đãng ven Đầm Vạc, nay thuộc thôn Vị Thanh, xã Thanh Trù, Thành phố Vĩnh Yên, Tỉnh Vĩnh Phúc.

Thần chủ

Đền Bà thờ Phùng Vĩnh Hoa công chúa – là một trong các tướng quân của Hai Bà Trưng đánh giặc Đông Hán.

Tương truyền trong trận đánh cuối cùng với tên tướng Lưu Long, nàng thế cùng phải nhảy xuống sông Nguyệt Đức tự tận. Thi thể được sóng to gió lớn đẩy trôi về đầm Vạc. Người sở tại vớt được thi hài, chôn cất tại địa phương, vào ngày 14 tháng 9 năm Quý Mão (năm 43). Mộ nàng bị một con trâu điên lấy sừng cày xới, tục truyền là ma thuật của Lưu Long. Người làng bắt được trâu, dùng giáo mác, đao kiếm mà đâm nó đến chết để trả hận cho nàng, đồng thời dựng lên ngôi đền thờ nàng. Nay ở Thanh Trù vẫn còn lễ hội tế trâu rất đặc sắc.

Đặc điểm

Công trình kiến trúc đền Bà được xây dựng vào thời Nguyễn, khoảng cuối thế kỷ 19, bố cục kiểu chữ “Công”, gồm tiền tế 5 gian, hai mái bít đốc có cửa gỗ bức bàn, 1 gian ống muống và 3 gian hậu cung, có tạo gác lửng làm khám thờ thần. Kết cấu 6 bộ vì chồng rường giá chiêng, kỹ thuật mộng sàm đạt đến trình độ cao, toàn đền có 32 cột gỗ chắc khỏe, chân cột kê đá chống ẩm và mối mọt. Bộ mái của tòa ống muống và hậu cung làm theo kiểu chồng diêm và được lợp ngói mũi truyền thống.

Ở đền Bà, những mảng chạm khắc tuy không nhiều nhưng đường nét chạm khắc lại khá sắc nét, điêu luyện. Chẳng hạn, đầu dư các bức cốn đã được nghệ nhân xưa tạo thành hình rồng uốn, rồng chầu mặt trời… rất đa dạng, sinh động, càng làm tăng thêm vẻ uy nghiêm của chốn thần linh.

Đền còn có 4 bộ long ngai và các bức hoành phi, câu đối chữ Hán, là những cổ vật quý, được gia cố công phu, trang trí cầu kỳ.

Lễ hội

Hằng năm, tại đền Bà tổ chức nhiều kỳ hội lệ, như:

– Lễ khai xuân vào ngày tốt nhất của đầu tháng Giêng âm lịch, từ mồng 1 đến ngày 15.

– Lễ tứ quý vào ngày tốt từ mồng 1 đến mồng 10 tháng đầu tiên của một quý.

– Lễ cầu ngòi vào ngày mồng 1 tháng 8 âm lịch.

– Lễ cầu cá vào ngày tốt của đầu tháng 10 âm lịch, từ mồng 1 đến mồng 10.

– Lễ tiệc tháng 10, tức hội tế trâu từ ngày 13 đến 15 tháng 10 âm lịch.

Trong đó độc đáo nhất là lễ hội tế trâu diễn ra vào ngày 13, 14, 15 tháng 10 âm lịch. Hàng năm, ngay từ ngày đầu tiên của tháng 10 âm lịch, các công việc chuẩn bị cho tiệc tế trâu đã được tiến hành như: chọn trâu lễ, chọn người nuôi trâu lễ, làm chuồng nuôi trâu lễ và lập ban thờ bộ hạ…

Lễ hội tế trâu chính thức diễn ra từ trưa ngày 13 tháng 10 âm lịch với các nghi thức theo trình tự: lễ cáo, rước ban thờ bộ hạ, dẫn trâu ra sân đình. Đêm 13 tháng 10, tổ chức tế ở đình làng rồi rước trâu ra đền. Đoàn rước đi đầu là trâu lễ, người nuôi trâu trong trang phục quần áo đỏ, sừng trâu tết dây đỏ, kiệu bát cống rồi kiệu quan bộ hạ, tiếp theo là các đội tế, phường bát âm, chiêng, trống, đi sau cùng là dân làng hồ hởi reo hò với hàng trăm bó đuốc tỏa sáng rực rỡ. Cuộc lễ được tiếp diễn ở đền với một loạt các nghi thức tắm trâu, làm lễ nghinh thánh, dắt trâu vào đền làm lễ hiến tế trâu. Phần hội còn tiếp diễn thêm với những trò chơi vui khỏe đến hết ngày 15 mới làm lễ tạ.

Lễ hội này còn phản ánh nét sinh hoạt tín ngưỡng đặc trưng của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước ở đồng bằng sông Hồng thể hiện thông qua nghi lễ tế trâu cầu mùa.