Chùa Đồng Ngọ – Chùa Cập Nhất [Khám Phá Vẻ Đẹp]

Chùa Đồng Ngọ tên chữ Động Ngọ Tự, còn gọi là Chùa Cập Nhất hay chùa Cửu Phẩm. Tương truyền chùa có từ thế kỷ 10. Được công nhận Di tích văn hóa – lịch sử quốc gia vào năm 1974. Địa chỉ: thôn Cập Nhất, xã Tiên Tiến, Huyện Thanh Hà, Tỉnh Hải Dương. Toạ độ: 20°55’0″N 106°21’59″E, cách Hồ Gươm chừng 66km về phía đông. Từ Hà Nội du khách theo đường QL5, qua Hải Dương rồi qua cầu Phú Lương rẽ phải đi tiếp chừng 4km thì đến nơi.

Chùa Đồng Ngọ thuộc hệ phái Bắc tông. Nơi đây từng là trung tâm Phật giáo lớn của dòng Thiền Trúc Lâm Yên Tử và là một trong hai ngôi chùa cổ nhất của Hải Dương. Tương truyền chính Thiền sư Khuông Việt đã xây dựng chùa này vào năm 971 theo chiếu lệnh của vua Đinh Tiên Hoàng.

Sử sách cho biết trong chùa từng tồn tại 2 tấm bia đá (nay không còn) mang niên đại Long Thụy Thái Bình (1054–1058, đời vua Lý Thánh Tông) và Đại chính nguyên niên (1533, Lê Trang Tông) cùng một bát hương ghi niên hiệu Hoàng Định 19 (1619, Lê Thần Tông). Tấm bia “Kiến khai Cửu phẩm Liên Hoa bi ký” có chép việc sư Chân Nguyên thuộc Thiền phái Trúc Lâm đã tổ chức dựng cây Cửu phẩm Liên Hoa vào mùa xuân năm Nhâm Thân (1692) dưới đời vua Lê Hy Tông.

Thượng tọa trụ trì Thích Thanh Đạt đã hưng công đại trùng tu ngôi chùa trong hai năm 1993–1994, điện Phật được bài trí trang nghiêm như du khách thấy bây giờ. Sau đó cổng tam quan được tôn tạo năm 1995.

Lễ hội chùa Đồng Ngọ được tổ chức hàng năm từ ngày mồng 1 đến mồng 3 Tết Nguyên đán. Chùa được công nhận Di tích văn hóa – lịch sử quốc gia vào tháng 3 năm 1974.

Từ cuối thế kỷ 20, nhà sư Thích Thanh Thắng, trụ trì chùa Đồng Ngọ hiện nay, bắt đầu lặn lội kiếm tìm những cái cối đá giã giò, giã gạo, những phiến đá làm cầu, rồi những quả trục lăn lúa, ép mía v.v. khắp các vùng Bắc Bộ. Vị sư này đã bỏ biết bao sức lực để thu thập được hàng nghìn hiện vật nặng nề và mang về chùa rồi sắp đặt công phu quanh giếng, quanh vườn, dọc sân, dọc hành lang và hình thành dần dần một bảo tàng độc đáo.

Chùa Đồng Ngọ tọa lạc trong khuôn viên thoáng đãng với diện tích lớn khoảng 1ha. Tam quan mở ra mặt đường làng, nhìn sang một giếng tròn rất rộng mới được xây tường đá bao quanh, xa xa là bờ đê sông Thái Bình. Bên trái chùa là ngôi đình ẩn dưới các tán lá xanh thẩm. Tất cả làm nên cụm di tích Cập Nhất.

Cửa chính giữa lối vào chùa xây kiểu gác chuông hai tầng, bốn mái chồng diêm, trên có treo một quả chuông cao 1,5m, đúc năm Gia Long thứ 12 (1813). Du khách bước qua cổng vào chùa sẽ thấy tòa tiền đường, hai bên sân trước là hai giếng tròn nhỏ được bao quanh và trang trí bằng rất nhiều trục đá, cối đá. Tiền đường 5 gian 2 dĩ, cửa bức bàn, kết nối với hậu cung 5 gian thành hình chuôi vồ.

Nóc hậu cung có một ngôi tháp nhỏ. Bên phải hậu cung là vườn nhãn và một hành lang rất dài kéo đến tận cuối vườn, bên trái là những ngôi tháp mộ và một giếng tròn khá lớn. Áp gần vào lưng hậu cung thượng điện là tòa nhà vuông xây hai tầng tám mái, cửa sổ tròn ở tầng trên có chạm hai chữ “Liên Hoa”. Cây Cửu Phẩm lừng danh của chùa Đồng Ngọ được đặt bên trong tòa lầu này.

Tổ đường ba gian bốn mái, diện tích tuy nhỏ nhưng tọa lạc trên nền rất cao, mặt nhìn ra hai cây đại cổ thụ. Bên trái có bậc đi xuống sân rộng trước Trai phòng và Tịnh xá. Khu này xây trên nền thấp hơn, gồm hai nếp nhà rộng, xếp thành hình chữ “Nhị”. Xa nữa là dãy nhà khách hai tầng nằm ở phía đông chùa. Khu phụ và vườn rau thì ở phía sau.

Bảo vật hàng đầu là cây Cửu phẩm, tác phẩm nghệ thuật từ cuối TK17, làm bằng gỗ và đặt trên những chiếc chân cột đá hình hoa sen, có thể quay được quanh trục. Cây gồm 9 tầng với chiều cao 5,30m, mặt cắt hình lục giác đều; mỗi cạnh gắn 3 pho tượng Phật nhỏ, tổng số lên tới 163 pho. Được biết chỉ Chùa Giám ở Cẩm Sơn và Chùa Bút Tháp ở Bắc Ninh là cũng có cây Cửu phẩm.

Ngay phía sau lại có hai cây đại ít ra cũng đã hơn 300 tuổi như tòa Cửu phẩm, to nặng đến mức phải chống bằng những chiếc cột đá để cho khỏi gãy đổ. Đây chính là khu vực giữ được những cổ vật quý nhất còn sót lại của chùa và được nhiều khách thập phương đến chiêm ngưỡng nhất.

Ngoài ra trong chùa lại có nhiều câu đối như :

Phật tức tâm, tâm tức Phật, duy thiện khả thông

Không thị sắc, sắc thị không, hữu thành lăng cẩm.

Y bát chân truyền vi cổ giám

Bật xô nhu nhuyễn hữu thanh hương.

Chùa đã được Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận là Di tích lịch sử – văn hóa quốc gia.